Kiến thức cơ bản về an toàn phòng chống cháy nổ trên tàu

Phòng chống cháy nổ trên tàu là một trong những nhiệm vụ quan trọng hàng đầu trong ngành hàng hải, nhằm đảm bảo an toàn cho cả thuyền viên và hàng hóa trong suốt hành trình. Môi trường trên tàu chứa đựng nhiều yếu tố tiềm ẩn nguy cơ cháy nổ như nhiên liệu, hệ thống điện và các vật liệu dễ cháy, vì vậy việc trang bị kiến thức cơ bản về phòng chống cháy nổ là điều không thể thiếu đối với mỗi thuyền viên. Hiểu rõ các biện pháp phòng ngừa, phương pháp ứng phó kịp thời khi có sự cố sẽ giúp giảm thiểu rủi ro, bảo vệ tính mạng và tài sản, cũng như đảm bảo mọi hành trình trên biển luôn an toàn và suôn sẻ.

Những thách thức khi phòng chống cháy nổ trên tàu biển

Với sự xuất hiện của nhiều nguồn gây cháy như nhiên liệu dễ cháy, động cơ nóng, hệ thống điện phức tạp và các hoạt động vận chuyển hàng hóa nguy hiểm, nguy cơ xảy ra cháy nổ trên tàu luôn hiện hữu. Thách thức không chỉ nằm ở việc ngăn ngừa sự cố, mà còn ở khả năng xử lý kịp thời và hiệu quả khi tai nạn xảy ra.

Một trong những yếu tố đặc biệt khó khăn là môi trường hoạt động trên tàu biển. Khi tàu đang di chuyển trên biển, việc tiếp cận các nguồn hỗ trợ bên ngoài như cứu hỏa hoặc cơ quan ứng cứu gần nhất là vô cùng hạn chế. Thêm vào đó, thời tiết khắc nghiệt như gió lớn và sóng mạnh có thể cản trở việc dập lửa hoặc ngăn chặn cháy lan. Do đó, mỗi tàu biển phải được trang bị đầy đủ các thiết bị phòng cháy chữa cháy và có sẵn những quy trình ứng phó khẩn cấp chi tiết.

Ngoài ra, kiến thức và kỹ năng của thuyền viên đóng vai trò vô cùng quan trọng trong việc ngăn ngừa và ứng phó với sự cố cháy nổ. Mặc dù được trang bị công nghệ tiên tiến, nếu thuyền viên không nắm vững quy trình và thiếu kinh nghiệm thực hành, nguy cơ cháy nổ vẫn có thể gia tăng đáng kể. Việc đào tạo liên tục và thường xuyên tổ chức diễn tập phòng cháy chữa cháy là một yêu cầu thiết yếu để đảm bảo tất cả mọi người trên tàu đều sẵn sàng đối phó với mọi tình huống có thể xảy ra.

Các nguyên nhân chính dẫn đến cháy nổ trên tàu

Cháy nổ trên tàu biển có thể bắt nguồn từ nhiều nguyên nhân khác nhau, thường liên quan đến sự kết hợp giữa yếu tố kỹ thuật, môi trường và yếu tố con người. Để hiểu rõ hơn về cách phong chong chay no, việc nhận diện các nguyên nhân tiềm ẩn là bước đầu tiên và quan trọng nhất. Dưới đây là một số nguyên nhân chính thường dẫn đến cháy nổ trên tàu:

• Sự cố hệ thống điện: Đường dây điện, hệ thống điện chiếu sáng và động cơ không được bảo trì đúng cách có thể tạo ra tia lửa và gây cháy khi tiếp xúc với vật liệu dễ cháy.
• Rò rỉ nhiên liệu: Nhiên liệu như dầu diesel, dầu nặng hoặc khí gas bị rò rỉ trong không gian kín có thể dẫn đến cháy nổ khi gặp tia lửa hoặc nhiệt độ cao từ động cơ hoặc hệ thống xả thải.
• Ma sát cơ học: Các bộ phận cơ khí trên tàu nếu không được bôi trơn hoặc bảo dưỡng đúng cách có thể gây ma sát và phát nhiệt, gây cháy nổ trong trường hợp tiếp xúc với nhiên liệu hoặc dầu mỡ.
• Hỏa hoạn trong khu vực bếp: Khu vực nhà bếp với bếp gas, dầu mỡ và thiết bị nấu nướng là một trong những điểm có nguy cơ cao xảy ra hỏa hoạn nếu không tuân thủ quy tắc an toàn.
• Thiếu hiểu biết và thao tác không an toàn: Những lỗi do con người gây ra, như không tuân thủ quy trình an toàn, hút thuốc ở khu vực cấm hoặc thao tác sai quy định với các thiết bị dễ cháy nổ, cũng là một nguyên nhân phổ biến.

Phân loại đám cháy theo quy định

Theo quy định quốc tế về phòng cháy chữa cháy, đám cháy trên tàu biển được phân loại thành bốn nhóm chính, dựa trên chất gây cháy:

• Loại A: Cháy chất rắn như gỗ, vải, giấy và nhựa. Đây là loại cháy phổ biến trong các khu vực sinh hoạt và khoang chứa hàng hóa.
• Loại B: Cháy chất lỏng dễ cháy như dầu, xăng và dung môi. Loại cháy này thường xảy ra trong khu vực chứa nhiên liệu và động cơ.
• Loại C: Cháy do các thiết bị điện gây ra. Đám cháy này có thể bùng phát do sự cố điện trong hệ thống kỹ thuật hoặc từ các thiết bị điện tử trên tàu.
• Loại D: Cháy kim loại dễ cháy như natri, kali và magie. Loại cháy này tuy ít phổ biến nhưng vẫn có thể xuất hiện trong quá trình vận chuyển các loại hàng hóa đặc biệt.

Việc hiểu rõ phân loại này giúp thuyền viên xác định phương pháp dập tắt phù hợp cho từng loại cháy, nhằm đảm bảo hiệu quả và an toàn tối đa.

Phân loại vùng nguy cơ cháy nổ trên tàu

Khu vực nguy cơ cháy nổ trên tàu biển, còn được gọi là Ex zones, là những khu vực mà trong không khí có thể tồn tại các khí, hơi, hoặc bụi dễ cháy với nồng độ đủ lớn để tạo ra phản ứng nổ hoặc cháy. Ở các khu vực này, cần áp dụng các biện pháp an toàn đặc biệt để ngăn ngừa sự cố cháy nổ, vì ngay cả một tia lửa nhỏ cũng có thể gây ra thảm họa.

Hệ thống phân loại phổ biến nhất được sử dụng để đánh giá rủi ro cháy nổ là hệ thống Zone, chia các khu vực thành bốn vùng chính dựa trên khả năng và thời gian có mặt của các vật liệu dễ cháy.

Khu vực 0 (Zone 0):

Đây là khu vực mà các chất nguy hiểm (khí, hơi, hoặc chất lỏng dễ cháy) luôn hiện diện hoặc có thể xuất hiện trong thời gian dài. Đây là khu vực có mức độ nguy hiểm cao nhất trên tàu.

• Ví dụ: Khu vực thùng nhiên liệu kín, vỏ động cơ, hoặc kho chứa nhiên liệu là những nơi thuộc Zone 0.
• Biện pháp an toàn: Các khu vực này yêu cầu thiết bị phòng nổ đặc biệt, hệ thống thông gió tốt, và kiểm tra khí định kỳ để ngăn chặn nguy cơ cháy nổ.

Khu vực 1 (Zone 1):

Khu vực này có khả năng tồn tại các khí, hơi, hoặc chất lỏng dễ cháy trong các điều kiện hoạt động bình thường của tàu, nhưng không thường xuyên như Zone 0.

• Ví dụ: Các phòng máy, khu vực chuyển nhiên liệu, và khoang hàng hóa thường thuộc Zone 1.
• Biện pháp an toàn: Sử dụng các thiết bị phòng nổ, hệ thống thông gió đầy đủ, và giám sát khí thường xuyên để giảm thiểu nguy cơ cháy nổ.

Khu vực 2 (Zone 2):

Đây là khu vực mà khí, hơi, hoặc chất lỏng dễ cháy ít có khả năng xuất hiện trong các điều kiện hoạt động bình thường, nhưng có thể xuất hiện trong các tình huống bất thường.

• Ví dụ: Các không gian sinh hoạt, hành lang, và kho chứa hàng hóa thuộc Zone 2.
• Biện pháp an toàn: Các khu vực này yêu cầu thiết bị có tính an toàn nội tại và hệ thống thông gió phù hợp để giảm nguy cơ phát sinh tia lửa hoặc cháy nổ.

Khu vực 3 (Zone 3):

Zone 3 là khu vực ít có khả năng xuất hiện các vật liệu dễ cháy, và nếu có, chúng chỉ xuất hiện trong thời gian ngắn và không gây ra nguy cơ cháy nổ lớn.

Các biện pháp phòng chống cháy nổ

Cháy nổ trên tàu luôn là mối đe dọa nghiêm trọng đối với sự an toàn của tàu thuyền và thuyền viên. Với môi trường biển đầy thử thách, việc đảm bảo các biện pháp phòng chống cháy nổ hiệu quả là điều cần thiết để ngăn ngừa rủi ro và giảm thiểu thiệt hại. Dưới đây là những biện pháp quan trọng mà mọi tàu thuyền cần thực hiện để bảo vệ an toàn cho con người và tài sản trong hành trình trên biển.

Kiểm tra và bảo dưỡng hệ thống thường xuyên

Một trong những nguyên nhân chính gây ra cháy nổ trên tàu là do hỏng hóc hoặc sự cố từ các hệ thống điện, hệ thống nhiên liệu, hoặc hệ thống phòng cháy chữa cháy. Do đó, việc kiểm tra và bảo dưỡng định kỳ là yếu tố cốt lõi để phát hiện sớm các nguy cơ tiềm ẩn. Đặc biệt, hệ thống dây điện và các bộ phận kỹ thuật cần được bảo dưỡng đúng tiêu chuẩn để tránh tình trạng chập cháy hoặc rò rỉ nhiên liệu – nguyên nhân phổ biến gây ra các vụ cháy trên tàu.

Bảo quản và xử lý các chất lỏng và khí dễ cháy đúng cách

Việc lưu trữ và sử dụng các chất lỏng, khí dễ cháy là thách thức lớn trên tàu, đặc biệt trong môi trường biển dễ bị ảnh hưởng bởi nhiệt độ và áp suất thay đổi. Các chất như xăng dầu, khí gas cần được bảo quản trong các thùng chứa chuyên dụng, có dán nhãn cảnh báo rõ ràng. Quan trọng hơn, chúng cần được để cách xa các nguồn nhiệt và lửa. Cần kiểm tra kỹ các khu vực lưu trữ để đảm bảo không có nguy cơ rò rỉ hoặc cháy nổ từ các vật liệu dễ cháy này.

Duy trì vệ sinh và thông gió cho các khu vực trên tàu

Một không gian gọn gàng, sạch sẽ không chỉ giúp nâng cao hiệu quả làm việc mà còn góp phần giảm thiểu nguy cơ cháy nổ. Loại bỏ rác thải, bụi bẩn, và đảm bảo các khu vực trên tàu luôn được thông gió tốt là biện pháp cần thiết để hạn chế sự tích tụ của các chất gây cháy. Đặc biệt, việc giữ các cửa ra vào, hầm tàu được đóng kín khi không cần thiết sẽ giúp ngăn ngừa sự lan rộng của lửa nếu có sự cố xảy ra.

Đào tạo và tổ chức diễn tập phòng cháy chữa cháy

Mỗi thành viên trong đoàn tàu cần phải được trang bị kiến thức về an toàn phòng cháy chữa cháy, bao gồm nhận diện các nguy cơ cháy nổ, cách vận hành các thiết bị chữa cháy và nắm rõ các lối thoát hiểm trên tàu.

Đào tạo định kỳ và thực hiện các buổi diễn tập là cách hiệu quả để đảm bảo toàn bộ thủy thủ đoàn biết cách xử lý khi có tình huống cháy nổ xảy ra. Việc này không chỉ giúp họ quen thuộc với các thiết bị chữa cháy, mà còn giúp họ phản ứng kịp thời, đúng cách để giảm thiểu rủi ro khi gặp sự cố thực tế.

Tăng cường hệ thống báo cháy và cảnh báo khẩn cấp

Hệ thống báo cháy và cảnh báo khẩn cấp đóng vai trò quan trọng trong việc phát hiện và ứng phó với các tình huống cháy nổ. Hãy đảm bảo rằng các cảm biến, chuông báo cháy hoạt động tốt và có thể được nghe thấy từ mọi vị trí trên tàu. Khi hệ thống báo cháy được duy trì hoạt động tốt, nó sẽ giúp giảm thiểu thời gian phản ứng và hỗ trợ thủy thủ đoàn có thể nhanh chóng dập tắt đám cháy trước khi nó lan rộng.

Kiểm soát chặt chẽ các hoạt động có nguy cơ cao

Cuối cùng, các hoạt động có nguy cơ cao như hàn cắt, sửa chữa máy móc cần phải được thực hiện trong môi trường an toàn với sự giám sát chặt chẽ. Tất cả các thiết bị chữa cháy cần phải được bố trí sẵn sàng tại các khu vực này, đồng thời kiểm tra kỹ lưỡng trước và sau khi hoàn tất các công việc có khả năng gây cháy nổ.

Một số biện pháp ứng phó khi có hỏa hoạn trên tàu

Ngay khi phát hiện có dấu hiệu cháy nổ, điều đầu tiên cần thực hiện là kích hoạt hệ thống báo động để cảnh báo toàn bộ thuyền viên trên tàu. Việc thông báo này giúp mọi người biết về tình huống khẩn cấp và chuẩn bị các biện pháp đối phó phù hợp.

Ngoài ra, báo cáo cho cầu tàu (bridge) ngay lập tức để người phụ trách có thể đưa ra những chỉ đạo hợp lý. Đồng thời, nếu có các tàu thuyền khác ở gần khu vực xảy ra sự cố, thông báo đến các tàu xung quanh cũng là việc cần thiết để họ sẵn sàng hỗ trợ hoặc tránh xa khu vực nguy hiểm.

Khi đã xác định được vị trí và nguyên nhân cháy, nếu đám cháy còn nhỏ và có thể kiểm soát, thủy thủ đoàn cần sử dụng thiết bị chữa cháy tại chỗ để dập tắt lửa ngay lập tức. Tuy nhiên, việc này chỉ nên thực hiện nếu đảm bảo được sự an toàn cho thuyền viên. Các thiết bị chữa cháy như bình chữa cháy cầm tay, vòi nước chữa cháy, hay các phương tiện dập lửa khác phải được sử dụng đúng cách để tránh việc đám cháy lan rộng.

Mỗi thuyền viên cần hiểu rõ về kỹ thuật chữa cháy cũng như phân biệt được loại thiết bị chữa cháy nào phù hợp cho từng loại cháy cụ thể. Chẳng hạn, các đám cháy do dầu hoặc nhiên liệu sẽ cần sử dụng các bình chữa cháy có khả năng dập tắt lửa dầu, trong khi cháy do điện cần các phương tiện chữa cháy khác biệt để tránh nguy cơ giật điện.

Nếu tình hình cháy trở nên nguy hiểm và không thể kiểm soát, việc sơ tán khỏi khu vực cháy là bắt buộc. Theo dõi các lối thoát hiểm, cửa hầm tàu và di chuyển đến các điểm tập kết (muster points) đã được chỉ định trên tàu là điều cần thực hiện ngay lập tức. Việc sơ tán cần được thực hiện một cách có tổ chức, tránh hoảng loạn để đảm bảo tất cả thuyền viên đều di chuyển đến nơi an toàn một cách nhanh chóng và hiệu quả.

Tại các điểm tập kết, thuyền viên cần chờ chỉ thị từ người chỉ huy và chuẩn bị sẵn sàng cho các hành động tiếp theo như triển khai thiết bị cứu sinh hoặc di tản toàn bộ tàu nếu cần thiết.

Khi đám cháy đã trở nên nghiêm trọng và không thể kiểm soát, người phụ trách cần báo cáo tình huống lên các cơ quan chức năng hoặc đội cứu hộ biển để yêu cầu sự trợ giúp. Việc liên lạc và cung cấp thông tin chi tiết về đám cháy, vị trí, tình trạng của tàu và số lượng người trên tàu sẽ giúp các đội cứu hộ có phương án hỗ trợ kịp thời.

Nếu tàu đang ở gần bờ, việc liên hệ với các lực lượng cứu hộ địa phương cũng là biện pháp hữu hiệu để được ứng cứu nhanh chóng.

Một số lưu ý khi ứng phó khẩn cấp hỏa hoạn trên tàu.

Trong trường hợp xảy ra hỏa hoạn trên tàu, việc ứng phó kịp thời và chính xác là yếu tố quyết định giúp ngăn chặn và kiểm soát đám cháy, đảm bảo an toàn cho tàu và toàn bộ thuyền viên. Tuy nhiên, không phải lúc nào việc trực tiếp xâm nhập vào hiện trường cũng là giải pháp tối ưu, đặc biệt khi nguy cơ cháy nổ tăng cao. Dưới đây là một số lưu ý để sẵn sàng ứng phó trong tình huống khẩn cấp:

Đánh giá tình huống trước khi xâm nhập vào khu vực cháy

Trước khi quyết định cho đội phòng cháy chữa cháy vào khu vực cháy, cần tiến hành đánh giá toàn diện về mức độ nguy hiểm. Thuyền trưởng và đội ngũ chỉ huy phải xem xét các yếu tố như thời gian từ khi phát hiện đám cháy đến lúc đội cứu hỏa tiếp cận, tình trạng hiện trường, và khả năng của hệ thống chữa cháy cố định.

Trong nhiều trường hợp, việc sử dụng các hệ thống chữa cháy cố định như hệ thống phun bọt, CO2 hoặc hệ thống nước có thể là giải pháp an toàn và hiệu quả hơn, giảm thiểu nguy cơ đối với đội ngũ cứu hỏa.

Ghi chú thời gian phản ứng trong các buổi diễn tập

Để đảm bảo đội ngũ chữa cháy luôn sẵn sàng ứng phó với các tình huống khẩn cấp, việc ghi nhận thời gian phản ứng trong các buổi diễn tập định kỳ là rất quan trọng. Các yếu tố cần chú ý bao gồm thời gian thực hiện các nhiệm vụ chuẩn bị như kiểm tra nhân lực, đóng van nhiên liệu, đóng cửa thông gió, mặc đồ bảo hộ SCBA (Self-Contained Breathing Apparatus) và những công việc khác trước khi đội cứu hỏa có thể vào hiện trường. Vị trí xảy ra cháy trên tàu cũng ảnh hưởng đến thời gian phản ứng và cần được lưu ý trong quá trình diễn tập.

Kích hoạt hệ thống báo động và thông báo đến các bên liên quan

Ngay khi phát hiện đám cháy, hệ thống báo động tổng cần được kích hoạt để cảnh báo cho toàn bộ thuyền viên và đội ngũ trên tàu. Đội ngũ trên buồng lái cũng phải được thông báo ngay lập tức để nắm rõ tình hình và chỉ đạo các biện pháp ứng phó phù hợp.

Tập hợp đội phòng cháy chữa cháy và cô lập đám cháy

Đội cứu hỏa cần nhanh chóng tập hợp lại để chuẩn bị phương án đối phó. Các biện pháp cần thiết như đóng hệ thống thông gió, đóng cửa sổ trời, cửa ra vào, và làm mát khu vực xung quanh đám cháy nhằm cô lập đám cháy và ngăn chặn sự lan rộng. Đây là một bước quan trọng để hạn chế tối đa sự lây lan của ngọn lửa.

Trang bị bảo hộ cá nhân và sử dụng hệ thống chữa cháy phù hợp

Trước khi vào khu vực cháy, tất cả các thành viên trong đội cứu hỏa phải được trang bị đầy đủ thiết bị bảo hộ cá nhân (PPE) và sử dụng đúng hệ thống chữa cháy phù hợp với loại cháy xảy ra. Mỗi loại cháy như cháy nhiên liệu, cháy điện, hoặc cháy chất rắn sẽ yêu cầu phương pháp dập tắt lửa khác nhau, do đó cần sử dụng thiết bị đúng cách để đảm bảo an toàn và hiệu quả.

Thông báo đến các bên liên quan

Sau khi đã kích hoạt các biện pháp ứng phó, cần thông báo tình hình đến các bên liên quan như trạm cứu hộ gần nhất, các tàu thuyền lân cận để nhận hỗ trợ nếu cần. Việc duy trì thông tin liên lạc liên tục giúp đảm bảo sự phối hợp hiệu quả giữa các đơn vị cứu hỏa và đội ngũ trên tàu.

Trong bất kỳ tình huống hỏa hoạn nào trên tàu, việc phối hợp nhịp nhàng giữa đội ngũ thuyền viên và hệ thống chữa cháy là yếu tố then chốt để giảm thiểu thiệt hại. Thực hiện đúng quy trình và đảm bảo các lưu ý trên sẽ giúp tối ưu hóa quá trình ứng phó và đảm bảo an toàn cho mọi người trên tàu.

Tuy nhiên, cần lưu ý rằng trong tình huống khẩn cấp thực tế, diễn biến có thể phức tạp hơn so với các buổi diễn tập, do đó yêu cầu sự linh hoạt và khả năng xử lý tình huống cao của đội ngũ cứu hỏa.